Medeniyetler Çatışması Nedir?
Amerikalı siyaset bilimci Samuel P. Huntington 21. yüzyılda insanlığı din/kültür çatışmaları üzerinde şekillenen yeni bir dünya düzenin “beklediğini” söyler. Teorik arka planda Huntington, Soğuk Savaş sonrası düzene ilişkin yeni bir anlayış oluşturmak ve mevcut paradigmaların boşluklarını doldurmak için yeni bir “medeniyetler çatışması paradigması” geliştirir.
8 Büyük Medeniyet
Başlangıç olarak Huntington dünyayı 8 “büyük” medeniyete böler:
- Çin: Çin ve Güneydoğu Asya’daki Çin topluluklarının ortak kültürü. Vietnam ve Kore’yi içerir.
- Japon: Asya’nın geri kalanından belirgin şekilde farklı Japon kültürü.
- Hindu: temel Hint uygarlığı olarak tanımlanır.
- İslam: Arap Yarımadası kökenli, Kuzey Afrika, İber Yarımadası ve Orta Asya’ya yayılmış. Arap, Türk, Fars vb. İslam’ın birçok alt bölümü arasında yer alıyor.
- Ortodoks: Rusya merkezli. Batı Hıristiyanlığından ayrı.
- Batı: Batı Avrupa ve Kuzey Amerika merkezli.
- Latin Amerika: Otoriter bir kültür geçmişi olan orta ve Güney Amerika ülkeleri. Ülkelerin çoğunluğu Katolik çoğunluktadır.
- Afrika: Kıta pan-Afrika kimliğine sahip değilken Huntington, Afrikalıların da giderek artan oranda bir Afrika Kimliği duygusu geliştirdiğini iddia ediyor.
Batı Hegemonyası Sonrası Medeniyetler-Kültürler
Huntington Batı merkezli kültürel hegemonya fikrini ve evrensel medeniyet kavramını çürütür ve bunun, “Batılı olmayan insanların Batı’ya karşı kızgınlık ve düşmanlıklarının ana kaynağı” olduğunu belirtir.
Tüm medeniyetler arasında çok yönlü etkileşimler gerçekleşmektedir ve tek bir evrensel kültür anlayışı, küresel siyasi düzenin açıklanmasında yardımcı olmamaktadır.
20. yüzyılda Soğuk Savaş sırasında, iki kutuplu dünya düzeni ülkelerin kendilerini ya bir taraftan ya da tarafsız olarak tanımlamalarını sağlamıştı. Ancak: Soğuk Savaş sonrası dünya düzeninde, ülkeler artık kendilerini kolayca kategorize edemiyorlar ve bir kimlik krizine girdiler. Bu krizle başa çıkabilmek için, ülkeler “benzer soy, din, dil, değerler ve kurumlarla [kültürler] ile toplanmaya ve kendilerini farklı olanlardan uzak tutmaya” başladılar.
“Medeniyetler çatışması paradigması” bu temeller üzerinde biçimlendirilmektedir.
Medeniyetler Çatışmasının Karakteristiği
Medeniyetler çatışması tezini daha iyi anlamak için Huntington fay hattı çatışmalarının karakteristiklerini ve dinamiklerini açıklar. Bunlar şöyle tanımlanabilir:
- Farklı uygarlıklardan devletler veya gruplar arasındaki toplumsal çatışmalar.
- Sürekli olarak farklı dinlerden insanlar arasındaki çatışmalar.
- Uzun süreli çatışmalar.
- Kimlik savaşları (biz ve onlar, ötekileştirme) — din/ kültür temelli.
- Medeniyetlerin birbirleri arasındaki uzantıları olan diaspora toplulukları, dinî azınlıklar veya memnuniyetsiz/işbirliğine hazır kitleler, dış destekler tarafından cesaretlendirilir ve finanse edilir.
- Şiddet olayları başlayan bölgelerde şiddet aralıksız bir şekilde sürer, nadiren kalıcı olarak sona erer.
- Üçüncü tarafların müdahalesiyle barış eğilimi ancak mümkün olur.
Sonuç Niyetine
Haritada görüldüğü üzere Türk Dünyası ve Müslümanların yoğun olduğu bölgeler, diğer medeniyetlerin iç bölgesine bulunmaktadır ve “medeniyetler çatışması”na göre sınırı bulunan medeniyetlerle potansiyel çatışma halindedir.
“Medeniyetler çatışması paradigması” çerçevesinde: Müslümanların Rus, Çin, Hind, Afrika, Amerika-Batı medeniyetleri ile çatıştırılması ve yukarıda 5. maddeden hareketle Müslüman toplulukların iç çatışmaları beklenebilir.
Fanatik mezhepçilik, tarikatçı-cemaatçi temelli din anlayışı, radikalize dini örgütler — yeni IŞİD/FETÖ’ler, sahte mehdilik hareketleri, tahrik edici din düşmanlığı, devletin laik yapısından ayrı olarak toplumsal yaşamda dini dışlama ve toplumsal sekülerlik dayatması, müslüman olmayan azınlıkların hedef alınmasıyla gayrimüslimlerin radikalize olması gibi hususların da medeniyetler çatışmasının parametreleri olarak kullanılmaya çalışılabileceği öngörülebilir.
Kullanılan temel kaynak: https://www.beyondintractability.org/bksum/huntington-clash
